छत्तीसगढ़ जनगणना एवं जनसंख्याँ

छत्तीसगढ़ जनगणना एवं जनसंख्याँ छत्तीसगढ़ से सम्बन्धित किसी भी परीक्षा में चाहे वह CGPSC, VYAPAM, CMO, पटवारी की परीक्षा हो सभी में छत्तीसगढ़ अर्थशास्त्र से प्रश्न पूछे जाते है । अतः आज हम CG Eco क्लास का Part 1 पढेंगे ।

छत्तीसगढ़ की जनगणना 

  • जनगणना केन्द्र सूचि का विषय है , जो प्रति 10 वर्षों में एक बार केन्द्र सरकार द्वारा किया जाता है ।
  • भारत में जनगणना की शुरुआत सन 1872 में लार्ड मेयो के कार्यकाल में हुआ था ।
  • भारत में नियमित जनगणना की शुरुआत 1881 में लार्ड रिपन के कार्यकाल में हुआ ।
  • भारत में अब तक कुल 15 जनगणनाएं हो चुकी है और स्वतंत्रता के बाद अब तक 7 जनगणनाएं हो चुकी है ।
  • भारत में जनगणना का कार्य गृह मंत्रालय के अधीन जनगणना रजिस्ट्रार एवं जनगणना आयुक्त के निर्देशन में सम्पन्न होता है ।
  • छत्तीसगढ़ राज्य के निर्माण के पश्चात् राज्य में 2 बार जनगणनाएं हो चुकी है ।
जनगणना के अंतर्गत निम्न तत्वों का अध्ययन किया जाता है : –
  • जनसंख्याँ
  • जनसंख्याँ  वृद्धि दर
  • जनसंख्याँ  घनत्व
  • लिंगानुपात
  • साक्षरता दर
  • नगरीय जनसंख्याँ
  • ग्रामीण जनसंख्याँ
  • अनुसूचित जाति जनसंख्याँ
  • अनुसूचित जनजाति जनसंख्याँ
  • कार्यशील जनसंख्याँ
  • शून्य से 6 वर्ष आयु की जनसंख्याँ

Chhattisgarh Economics Janganana Jansankhya (Population)

भारत व छत्तीसगढ़ जनसंख्याँ का तुलनात्मक अध्ययन

         विषय                                         भारत                          छत्तीसगढ़
  • क्षेत्रफल                                             32,87,263 km2                    1,35,191 km2
  • जनसंख्याँ                                         1,21,05,69,573                    2,55,45,198
  • पुरुष जनसंख्याँ                                   62,31,21,843                     1,28,32,895
  • महिला जनसंख्याँ                                58,74,47,730                     1,27,12,303
  • जनसंख्याँ घनत्व                                 382 प्रति वर्ग किमी.            189 प्रति वर्ग किमी
  • जनसंख्याँ वृद्धि दर                               17.69%                           22.61%
  • नगरीय जनसंख्याँ                                 31.15%                           23.24%   (-100 करना है )
  • ग्रामीण जनसंख्याँ                                                                         76.76%
  • लिंगानुपात                                           943                                  991
  • 0 से 6 वर्ष आयु जनसंख्याँ                     164478150                      3661689
  • 0 से 6 वर्ष आयु जनसंख्याँ %                 13.59%                           14.33%
  • 0 से 6 वर्ष आयु जनसंख्याँ लिंगानुपात     919                                 969
  • परिवार                                                249454252                      5650724
  • अनुसूचित जाति जनसंख्याँ                    201378086                      3274269
  • अनुसूचित जाति जनसंख्याँ %                16.63%                           12.82%
  • अनुसूचित जनजाति जनसंख्याँ               104281034                     7822902
  • अनुसूचित जनजाति जनसंख्याँ %           8.61%                             30.62%
  • साक्षरता                                               72.99%                           70.28%
  • पुरुष साक्षरता                                      80.89%                           80.27%
  • महिला साक्षरता                                    64.63%                           60.24%

छत्तीसगढ़ जनगणना 2001 एवं 2011  का तुलनात्मक अध्ययन

         विषय                                     2001             2011            अंतर
  • जनसंख्याँ                                  2,08,33,803      2,55,45,198        47,11,395
  • जनसंख्याँ  वृद्धि दर                    18.27%             22.61%              4.34%
  • जनसंख्याँ घनत्व                         154 .                 189                     35 वर्ग/किमी.
  • लिंगानुपात                                 989                   991                     02
  • 0 से 6 वर्ष जनसंख्याँ लिंगानुपात  975                   969                      -6
  • साक्षरता                                    64.66%             70.28%                5.62%
  • पुरुष साक्षरता                           77.38%              80.27%                2.89%
  • महिला साक्षरता                         51.85%             60.24%                8.39%

अन्य  का तुलनात्मक अध्ययन

         विषय                               2001           2011       अंतर
  • संम्भागों की संख्याँ                     3                    4                1
  • जिलों की संख्याँ                         16                 18               2
  • विकासखंडों की संख्याँ               146 .             146              –
  • तहसीलों की संख्याँ                     96                149             53
  • कुल नगर                                   97                182             85
  • सांविधिक नगर                           75                168             83
  • जनगणना नगर                           22                14               -8
  • ग्रामों की संख्याँ                          20308           20126         -182
इसके आगे की जानकारी हम अगले Part में पढेंगे ।